Biểu đồ sự xuất hiện của H. sapiens từ loài Homo trước đó. Trục ngang đại diện cho vị trí địa lý; trục dọc đại diện cho thời gian hàng triệu năm trước. Khu vực màu xanh dương biểu thị sự hiện diện của một loài nhất định trong thời gian và địa điểm đó. Loài người hiện đại thời kỳ đầu di chuyển từ châu Phi qua những khu vực khác nhau trên thế giới và giao phối lai với các con cháu của Homo heidelbergensis, cụ thể là người Neanderthal, Denisovan, và các dạng người châu Phi cổ xưa không rõ (trên cùng bên phải).[12]</ref>

Theo truyền thống, có hai quan điểm cạnh tranh nhau trong cổ nhân chủng học về nguồn gốc của H. sapiens: thuyết nguồn gốc châu Phi gần đây và thuyết nguồn gốc đa khu vực.

Từ năm 2010, nghiên cứu gen đã dẫn đến sự xuất hiện của một vị trí trung gian, có đặc trưng chủ yếu của thuyết châu Phi gần đây cộng thêm hỗn hợp với con người cổ xưa có giới hạn.

Nguồn gốc châu Phi gần đây của con người hiện đại là học thuyết chính thống mô tả nguồn gốc và phân tán ban đầu của giải phẫu người hiện đại. Lý thuyết được gọi là mẫu Đi-khỏi-châu-Phi (Gần đây) trên truyền thông phổ biến, và một cách hàn lâm, là mẫu học thuyết một-nguồn gốc gần đây (recent single-origin hypothesis - RSOH), Học thuyết thay thế (Replacement Hypothesis), và Nguồn Gốc châu Phi gần đây (Recent African Origin - RAO). Học thuyết rằng con người có duy nhất một nguồn gốc (monogenesis) đã được xuất bản trong tác phẩm Nguồn gốc loài Người (1871) của Charles Darwin. Khái niệm này là suy đoán cho đến những năm 1980, khi nó đã được chứng thực bởi một nghiên cứu ADN ty thể ngày nay, kết hợp với các bằng chứng dựa trên nhân chủng học sinh học của các mẫu vật cổ xưa. Theo di truyền học và bằng chứng hóa thạch, người Homo sapiens cổ xưa tiến hóa thành loài người hiện đại chỉ duy nhất ở châu Phi, giữa 200.000 và 100.000 năm trước, với các thành viên của một nhánh rời châu Phi 60.000 năm trước và qua thời gian thay thế loài người trước đó như người Neanderthal và người đứng thẳng. Gần đây hơn, vào năm 2017, các hóa thạch tìm thấy ở Jebel Irhoud (Maroc) đã gợi ra rằng Homo sapiens có thể đã tiến hóa sớm tới 300.000 năm trước,[13] và bằng chứng khác cũng gợi ra rằng Homo sapiens có lẽ đã di cư từ châu Phi sớm tới 270.000 năm trước.[14][15]

Nguồn gốc duy nhất gần đây của loài người hiện đại ở Đông Phi có vị trí gần như đồng thuận trong cộng đồng khoa học.[16][17][18][19][20] Tuy nhiên, sự sắp xếp gần đây của bộ gen đầy đủ của người Neanderthal đã ám chỉ rằng người Neanderthal và một số người hiện đại có cùng một dòng dõi gen cổ đại.

Các tác giả của nghiên cứu cho rằng các phát hiện của họ phù hợp với sự pha trộn của người Neanderthal lên đến 4% trong một số quần thể. Nhưng những nghiên cứu cũng cho thấy rằng có thể có những lý do khác tại sao con người và người Neanderthal lại chia sẻ cùng dòng dõi di truyền cổ đại.[21] Trong tháng 8 năm 2012, một nghiên cứu của các nhà khoa học tại Đại học Cambridge đã đặt câu hỏi về kết luận này, giả định rằng thay vào đó, ADN trùng là một phần còn lại của một tổ tiên chung của cả người Neanderthal và người hiện đại. Tuy nhiên, nghiên cứu đó không giải thích tại sao chỉ có một phần của con người hiện đại có ADN Neanderthal.[22][23]

Học thuyết nguồn gốc đa khu vực cung cấp một lời giải thích cho các mô hình tiến hóa của loài người, được đề xuất bởi Darien H. Wolpoff[24] in 1988[25] Nguồn gốc đa khu vực cho rằng sự tiến hóa của loài người từ sự khởi đầu của Thế Pleistocene 2,5 triệu năm trước công nguyên cho đến ngày nay đã thuộc một loài người duy nhất và liên tục, tiến hóa trên khắp thế giới thành người Homo sapiens sapiens.